Academisch erfgoed omvat de getuigenissen van de evolutie van wetenschappelijk onderzoek en onderwijs aan universiteiten of hogescholen en de invloed hiervan op de maatschappij.

Het is een brede verzamelterm die onder andere verwijst naar:

• Collecties ontstaan door de beoefening van de alfa-, bèta- en gammawetenschappen (archeologische vondsten, herbaria, microscopen, schilderijen, etc.)
• Collecties ontstaan in het kader van lessen in het hoger onderwijs (architecturale maquettes, verzamelingen van opgezette dieren, filmopnames van dissecties, nota’s van colleges, mineralen, etc.)
• Archieven van hoogleraars en docenten
• Overblijfselen van studentenverenigingen

Academische erfgoed wordt hier opgevat als roerend, materieel erfgoed. Er heeft echter een belangrijke immateriële zijde. Een gewone microscoop uit massaproductie heeft op zich misschien weinig waarde. Wanneer diezelfde microscoop echter in baanbrekend onderzoek werd gebruikt door een vooraanstaand wetenschapper, verandert een banaal voorwerp in een belangrijke getuige.

Het collectieve geheugen van de universiteiten en hogescholen steunt op academisch erfgoed. Het speelt daarom ook een belangrijke rol in hoe de maatschappij naar wetenschap en hoger onderwijs kijkt.

Academisch erfgoed in Vlaanderen

De Vlaamse universiteiten bezitten rijk en divers academisch erfgoed. De grootte ervan wordt voorlopig geschat op 1.000.000 voorwerpen. Deze academische collecties variëren van opgezette exemplaren van uitgestorven diersoorten tot gipsen replica’s van antieke meesterwerken. Het zijn cruciale getuigen van institutionele, wetenschappelijke, culturele en sociale veranderingen in de Vlaamse universiteiten en hogescholen en in de maatschappij waarin zij functioneren.

Het Vlaams academisch erfgoed kampt echter met enkele bedreigingen. Vakgroepen verhuizen soms van locatie, hogescholen worden gereorganiseerd, professoren gaan op pensioen, een onderzoeksgroep kampt met plaatsgebrek: dit zijn typische situaties waarbij onderzoeks- of onderwijsmateriaal bij het afval belandt. Helaas verdwijnt daardoor soms waardevol erfgoed en tegelijk een stuk academische geschiedenis.

Verschillende personen zetten zich dagelijks (en vaak vrijwillig) in om hun academische collecties te onderhouden. Vaak ontbreekt echter ondersteuning vanop hoger niveau en zijn er geen duidelijke richtlijnen. Om deze problemen aan te pakken, werden commissies voor academisch erfgoed opgericht aan verschillende universiteiten.

In 2007 bundelden de commissies voor academisch erfgoed van 4 Vlaamse universiteiten hun krachten in het Interuniversitair Platform voor Academisch erfgoed. Met het project ‘Balans en perspectief. Verkenning en ontwikkeling van de erfgoedgemeenschap rond academisch erfgoed in Vlaanderen’ vult het de lacunes in de kennis over het academisch erfgoed in Vlaanderen.

Lees meer over Vlaams academisch erfgoed

De resultaten van het project van het Interuniversitair Platform voor Academisch Erfgoed zijn te lezen in de publicatie “Balans en perspectief. Academisch erfgoed in Vlaanderen” (ISBN: 978-90-572-8431-1). Hierin wordt de toestand, de mogelijkheden van en de bedreigingen voor het Vlaamse academisch erfgoed besproken.